Zielnia » Szałwia biała

Dziś rano zebrałam szczytowy pęd szałwii białej rosnącej w ogrodzie, przygotowując ją tym samym do zimy. Zainspirowało mnie to do napisania o tej wspaniałej roślince trochę więcej.

Upodobania

Szałwia biała (Salvia apiana) jest rośliną ciepłolubną. Naturalnie występuje na zachodzie Ameryki Północnej: w Kalifornii (USA) i Kalifornii Dolnej (Meksyk) [2]. Można uprawiać ją w ogrodach, szczególnie w ciepłych rejonach świata, gdzie średnia temperatura nie spada poniżej zera. W zimniejszym klimacie może być konieczne okrycie na zimę dolnej części pędu, lub przezimowanie całej rośliny w donicy wewnątrz domu/altanki/szklarni. Może nie przetrwać przymrozków i temperatury poniżej -12 stopni Celsjusza [3]. Szałwia biała lubi lekką, przepuszczalną glebę, bezpośrednie nasłonecznienie i niewielkie porcje wody. W Kalifornii można ją spotkać na suchych stokach, piaszczystych glebach oraz w lasach sosnowych.

Jest miododajna i wiele owadów korzysta z jej nektaru, nawet kolibry w niej gustują [2]. Szałwię białą efektywnie zapylają tylko cztery gatunki dzikich zapylaczy, których z roku na rok w wyniku działań człowieka i postępującej degradacji środowiska jest coraz mniej [4,7] - to tylko przykład na to, jak ważna jest ochrona dzikich pszczół, trzmieli i im podobnych latających stworzonek. Z tego powodu biała szałwia została wpisana na listę gatunków zagrożonych (United Plant Savers - Species At Risk) [12].

Biała szałwia w Polsce

Jak biała szałwia rośnie w polskim klimacie? Jej pierwszy rok w moim ogrodzie właściwie jeszcze nie dobiegł końca. Wiosnę spędziła w domu, kiełkując radośnie w pierwszych promieniach słońca. Latem trafiła w najbardziej nasłonecznione miejsce w ogrodzie. Początkowo delikatnie podgryzały ją ślimaki, jednak zniechęcone aromatycznymi olejkami zawartymi w liściach szałwii białej zrezygnowały, szukając łatwiejszego łupu, dlatego uważam, że test na szkodniki zaliczyła. Przed nią jeszcze ostatni, najtrudniejszy sprawdzian - zima. Spędzi ją w tym samym miejscu, okryta pokaźną porcją słomy.

Kultura rdzennych plemion Ameryki

Ludy zamieszkujące zachodni kontynent mają tradycje, praktykowane nieprzerwanie od pokoleń. Szałwia biała jest dla nich świętą rośliną, którą stosują do oczyszczania siebie i pomieszczeń. Rozpalają ją w sytuacjach szczególnych, w czasie ceremonii, rytuałów. Badacze podają, że rdzenni mieszkacy Ameryki stosowani szałwię białą także jako lekarstwo w różnych dolegliwościach, takich jak bóle gardła, kaszel, ostre zapalenie płuc, inne stany zapalne dróg oddechowych, a także zewnętrznie na wysypki spowodowane toksycznym dębem (Toxicodendron pubescens).[9]

Niektórzy uważają, że palenie szałwii białej przez osoby spoza kręgu kulturowego rdzennych mieszkańców Ameryki, na przykład przez Europejczyka, jest zawłaszczaniem kultury i trywializowaniem tej świętej rośliny i nie powinno mieć miejca. Moim zdaniem obcą kulturę warto poznawać i należy szanować. Nielegalne wycinki szałwii białej, jakie mają obecnie miejsce w Kalifornii, są zaprzeczeniem szacunku do kultury i nie powinny mieć miejsca. Przy zakupie kadzidła warto wybrać sprzedawcę zaufanego, który zapewnia o legalnym pochodzeniu z certyfikowanych upraw.

Albo, alternatywnie, można tak jak ja, rozpocząć przygodę z uprawą własnej białej szałwii.

Alternatywa - rośliny i pozyskiwane z nich olejki eteryczne o składzie zbliżonym do szałwii białej

Szałwia lawendowa - Salvia lavandulifolia - inaczej zwana hiszpańską - olejek eteryczny zawiera 1,8-cyneol, b-pinen, a-pinen, b-myrcen.

Rozmaryn lekarski - Rosmarinus officinalis - olejek eteryczny zawiera 1,8-cyneol, kamforę, b-pinen, a-pinen, b-mircen.

Alternatywa - zioła i kadzidła do smużenia

Suszone gałązki rozmarynu - Rosmarinus officinalis

Szałwia lawendowa / Szałwia hiszpańska - Salvia lavandulifolia

Bylica piołun - Arthemisia absinthum

Bylica pospolita - Arthemisia vulgaris

Lawenda lekarska - Lavandula officinalis

Liść laurowy - Laurus nobilis

Co najważniejsze - nie są to rośliny zagrożone ani nadmiernie eksplowatowane. W niektórych regionach są tak pospolite, że uznaje się je wręcz za chwasty.

Systematyka - Szałwia biała

Domena - eukarionty - Eucaryota

Królestwo - rośliny - Archaeplastida

Podkrólestwo - rośliny zielone - Chloroplastida

Nadgromada - rośliny telomowe - Telomophyta

Gromada - rośliny naczyniowe - Tracheophyta

Podgromada - rośliny nasienne - Spermatophytina

Nadklasa - okrytonasienne - Magnoliopsida

Klasa - Magnoliopsida

Nadrząd - astropodobne - Asteranae

Rząd - jasnotowce - Lamiales

Rodzina - jasnotowate - Lamiaceae

Rodzaj - szałwia - Salvia

Gatunek - szałwia biała - Salvia apiana [2]

Związki aktywne - Salvia apiana
polifenole	Olejek eteryczny
- flawonoidy [9]	terpeny:
- kwasy fenolowe: kwas rozmarynowy [1]	1,8-cyneol
terpeny	b-pinen
- tujon [11]	a-pine
- diterpeny: abietatrien [5], ferruginol, salvicanol [6]	b-myrcen [7]
- triterpenoidy - typu ursanu i oleananu [5]	kamfora [8]
taniny
fitoestrogeny [11]

Właściwości

- przeciwutleniające [1] - przeciwgrzybicze - przeciwbólowe -

- bakteriostatyczne - bakteriobójcze [12] - przeciwzapalne -

- ściągające - nootropiczne - napotne -

- osuszające [1 0] - diuretyczne [9] -

Wskazania

Napary i nalewki z szałwii białej można stosować w przypadkach infekcji i stanów zapalnych zatok. Picie naparów pomaga kontrolować nadmierną potliwość, korygować niestarwność, biegunki. Może być stosowana w przeziębieniach, gdyż zmniejsza wydzielanie śluzu w płucach, zatokach i gardle, wykazuje działanie napotne. Łagodzi ból gardła, świetnie nadaje się do płukania go. Dzięki fitoestrogenom pomaga zredukować bóle menstruacyjne oraz zaburzenia okresu menopauzy. Napar nadaje się również do użytku zewnętrznego: do przemywania ran i skaleczeń dzięki ściągającym taninom oraz aseptycznym olejkom eterycznym, do płukania włosów. [1 1]

Ciekawą właściwość szałwii zaobserwowali zielarze Eric Yarnell i Kathy Abascal. Doświadczenie pokazało im, że szałwia wykazuje działanie obniżające wydzielanie śluzu, potu lub mleka, kiedy jest przyjmowana w formie zimnej herbatki lub nalewki. Z kolei, kiedy jest świeżo zaparzoną, gorącą herbatką, ma działanie zdecydowanie napotne. W związku z tym zimne ekstrakty z szałwii są polecane także w przypadku uderzeń gorąca i nocnych potów towarzyszących menopauzie, podczas gdy gorący napar mógłby te symptomy zaostrzyć. [10]

Uwaga

Olejki eteryczne bogate w 1,8-cyneol stanowią zagrożenie dla dzieci w wieku poniżej 12 roku życia, ponieważ może negatywnie wpływać na rozwijający się mózg i powodować problemy z oddychaniem. [7] Ze względu na zawartość tujonu nie zaleca się stosowania szałwii białej ani zbyt długo, ani w nadmiernych dawkach. Tujon w nadmiernych ilościach może wywoływać dezorientację, wymioty, bezsenność, problemy z nerkami. Krótki czas stosowania to maksymalnie trzy miesiące, czas ten może być jednak zbyt długi dla osób wrażliwych, o wrażliwym żołądku. [10]

Źródła i inspiracje:

[1] Katarína Vulganová; Biologically Valuable Components, Antioxidant Activity and Proteinase Inhibition Activity of Leaf and Callus Extracts of Salvia Sp.; Nova biotechnologica et chimica.

[2] https://pl.wikipedia.org/wiki/Salvia_apiana#cite_note-E-5

[3] https://pfaf.org/User/Plant.aspx?LatinName=Salvia+apiana

[4] https://www.fs.usda.gov/psw/publications/beyers/psw_2018_beyers013_montalvo_salvia-apiana.pdf

[5] Bharathi Avula, Ji-Yeong Bae, Amar G. Chittiboyina, Yan-Hong Wang, Mei Wang, Radhakrishnan Srivedavyasasri, Zulfiqar Ali, Jing Li, Charles Wu, Ikhlas A. Khan; Comparative analysis of five Salvia species using LC-DAD-QToF; Journal of Pharmaceutical and Biomedical Analysis.

[6] Antonio G. González, Zahira E. Aguiar, Teresa A. Grillo, Javier G. Luis; Diterpenes and diterpene quinones from the roots of Salvia apiana; Phytochemistry.

[7] https://www.essenceofthyme.com/blog/The-Salvation-of-Salvia-apiana-(White-sage)

[8] Abbas Ali, Nurhayat Tabanca, Betul Demirci, Eugene K. Blythe, Zulfiqar Ali, K. Husnu Can Baser, and Ikhlas A. Khan; Chemical Composition and Biological Activity of Four Salvia Essential Oils and Individual Compounds against Two Species of Mosquitoes; Journal of Agricultural and Food Chemistry

[9] Srivedavyasasri R, Hayes T, Ross SA.; Phytochemical and biological evaluation of Salvia apiana; Nat Prod Res.

[10] Eric Yarnell, N.D., R.H., and Kathy Abascal, B.S., J.D., Herbalist; Herbal Medicine for Treating Menopausal Symptoms; ALTERNATIVE & COMPLEMENTARY THERAPIES—DECEMBER 2003.

[11] https://unitedplantsavers.org/species-at-risk-list/white-sage-salvia-apiana/

[12] A. Krol, A. Kokotkiewicz, M. Luczkiewicz; White Sage (Salvia apiana)–a Ritual and Medicinal Plant of the Chaparral: Plant Characteristics in Comparison with Other Salvia Species. Planta Med 2022; 88: 604–627